Dış gebelik (ektopik gebelik), döllenmiş yumurtanın rahim dışında bir yere yerleşmesi durumudur. Normal gebelikte döllenmiş yumurta rahim içine yerleşir ve burada gelişimini sürdürür. Ancak dış gebelikte yumurta rahim dışında, genellikle fallop tüplerinde (tüp gebeliği) yerleşir. Bu durum acil müdahale gerektiren ciddi bir sağlık sorunudur.
Dış gebelik, döllenmiş yumurtanın rahim içine ulaşmasını engelleyen çeşitli faktörler nedeniyle oluşur. Fallop tüplerinde meydana gelen hasarlar, tüplerin tıkanması veya daralması en sık nedenler arasındadır. Geçirilmiş enfeksiyonlar, özellikle cinsel yolla bulaşan hastalıklar tüplerde hasara neden olabilir.
Önceki karın ameliyatları, endometriozis, tüp ligasyonu (tüplerin bağlanması) sonrası gebelik, rahim içi araç kullanımı sırasında oluşan gebelikler ve tüp bebek tedavileri de dış gebelik riskini artırabilir. Ayrıca ileri yaş, sigara kullanımı ve çok sayıda cinsel partner de risk faktörleri arasında yer alır.
Dış gebeliğin belirtileri genellikle gebeliğin 6-8. haftalarında ortaya çıkar. İlk belirtiler normal gebelik belirtilerine benzer olabilir: adet gecikmesi, göğüslerde hassasiyet, bulantı ve yorgunluk. Ancak dış gebelik ilerledikçe daha spesifik belirtiler görülür.
Alt karın ağrısı, genellikle tek taraflı ve şiddetli olabilir. Vajinal kanama, kahverengi veya açık renkli olabilir. Omuz ağrısı, karın içi kanamanın diyaframa yansıması sonucu oluşabilir. Baş dönmesi, bayılma hissi, hızlı kalp atışı ve düşük tansiyon da görülebilir. Bu belirtiler acil müdahale gerektiren durumların işareti olabilir.
Dış gebelik tanısı, detaylı bir değerlendirme süreci gerektirir. İlk olarak hastanın şikayetleri ve öyküsü dinlenir. Fizik muayene sırasında karın hassasiyeti ve ağrı değerlendirilir. Gebelik testi pozitif olabilir ancak bu normal bir gebelik olduğunu göstermez.
Ultrasonografi, dış gebelik tanısında en önemli görüntüleme yöntemidir. Transvajinal ultrasonografi ile rahim içinde gebelik kesesi görülmez ve tüplerde veya başka bir yerde yerleşim tespit edilir. Kan testleri ile beta-hCG seviyesi takip edilir. Dış gebelikte bu değer normal gebeliğe göre daha yavaş yükselir veya düşebilir.
Dış gebelik tedavisi, gebeliğin yerleşim yeri, büyüklüğü, hastanın genel durumu ve gelecekteki üreme beklentilerine göre planlanır. Tedavi seçenekleri medikal (ilaç) tedavi ve cerrahi tedavi olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
Medikal tedavi, erken dönemde tespit edilen ve henüz yırtılmamış dış gebeliklerde tercih edilir. Methotrexate adlı ilaç kullanılır. Bu ilaç, gebelik dokusunun büyümesini durdurur ve vücut tarafından emilmesini sağlar. Tedavi sonrası beta-hCG seviyesi düzenli olarak takip edilir.
Medikal tedavi sırasında hasta yakından izlenir. Ağrı, kanama veya diğer belirtilerde artış olursa cerrahi müdahale gerekebilir. Bu tedavi yöntemi, gelecekteki üreme fonksiyonunu korumak açısından avantajlıdır.
Cerrahi tedavi, dış gebeliğin yırtıldığı, kanama olduğu veya medikal tedavinin uygun olmadığı durumlarda tercih edilir. Laparoskopik cerrahi, kapalı yöntemle yapılan ameliyat olup daha az invazivdir. Açık cerrahi ise acil durumlarda veya laparoskopinin uygun olmadığı durumlarda kullanılır.
Cerrahi sırasında tüpün tamamen alınması (salpingektomi) veya sadece gebelik dokusunun çıkarılması (salpingostomi) yapılabilir. Tüpün korunması, gelecekteki üreme şansını artırır ancak tekrar dış gebelik riski de bulunur. Cerrahi sonrası hasta yakından takip edilir ve gerekirse ek tedaviler uygulanır.
Dış gebelik tedavisi sonrası hasta yakından takip edilmelidir. Beta-hCG seviyesi sıfıra inene kadar düzenli olarak ölçülür. Bu süreç birkaç hafta sürebilir. Tedavi sonrası adet döngüsü normale döner ve hasta tekrar gebe kalabilir.
Dış gebelik geçiren kadınlarda tekrar dış gebelik riski artmıştır. Bu nedenle gelecekteki gebeliklerde erken dönemde ultrasonografi ile kontrol yapılması önemlidir. Düzenli jinekolojik muayene ve gerekli durumlarda ek araştırmalar yapılması önerilir.
Aşağıdaki durumlarda acil müdahale gereklidir. Şiddetli karın ağrısı, özellikle tek taraflı ve ani başlayan ağrı dış gebeliğin yırtıldığının işareti olabilir. Baş dönmesi, bayılma hissi, hızlı kalp atışı ve düşük tansiyon karın içi kanamanın belirtileridir.
Omuz ağrısı, karın içi kanamanın diyaframa yansıması sonucu oluşur ve acil durumun işaretidir. Bu belirtilerden herhangi biri görüldüğünde hasta hemen en yakın hastaneye götürülmelidir. Erken müdahale hayat kurtarıcıdır ve gelecekteki üreme fonksiyonunu korumaya yardımcı olur.
Dış gebelik, erken tanı ve uygun tedavi ile başarılı şekilde yönetilebilen bir durumdur. Düzenli jinekolojik muayene ve gebelik planlaması sırasında risk faktörlerinin değerlendirilmesi, dış gebeliğin önlenmesinde ve erken tanısında önemlidir.
